Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (Chronic Obstructive Pulmonary Disease – COPD) là một bệnh có thể ngăn ngừa và chữa trị được, bệnh khiến cho khó đẩy hết không khí ra khỏi phổi. Khó khăn trong việc đẩy hết không khí ra khỏi phổi (tắc nghẽn đường dẫn khí) có thể dẫn đến khó thở hoặc cảm thấy mệt mỏi vì bạn phải nặng nhọc hơn để thở. COPD là từ dùng bao gồm cả viêm phế quản mạn tính, khí thủng phổi hoặc kết hợp hai tình trạng này. Hen cũng là một bệnh có khó khăn khi đẩy hết không khí ra khỏi phổi, nhưng hen không có trong định nghĩa COPD. Tuy nhiên, không hiếm khi gặp một bệnh nhân COPD có hen ở một mức nào đó.

Viêm phế quản mạn tính là gì?

Viêm phế quản mạn tính là tình trạng sưng và sản xuất đàm (chất nhày) tăng lên trong ống hô hấp. Tắc nghẽn đường dẫn khí xảy ra trong viêm phế quản mạn tính do sưng và đàm khiến cho lòng ống hô hấp nhỏ hơn bình thường. Chẩn đoán viêm phế quản mạn tính dựa trên các triệu chứng ho có đàm gần như mỗi ngày, trong ba tháng, trong hai năm hoặc hơn (sau khi các nguyên nhân khác của ho bị loại trừ).

Khí thủng phổi là gì?

Khí thủng phổi (emphysema) là tình trạng liên quan đến tổn thương thành phế nang phổi. Bình thường có hơn 300 triệu phế nang trong phổi. Phế nang thường căng và đàn hồi, như những quả bóng nhỏ. Như quả bóng, cần mất sức thổi căng phế quản bình thường; tuy nhiên, không mất sức để đẩy khí ra khỏi phế nang bởi vì chúng co lại về kích thước cũ. Trong khí thủng phổi, thành của một số phế nang đã bị tổn thương. Khi ấy, phế nang mất tính đàn hồi và giữ không khí lại. Do đó khó đẩy tất cả không khí ra khỏi phổi, phổi không đẩy khí ra hữu hiệu và do đó chứa không khí nhiều hơn bình thường. Điều này gọi là bẫy khí và gây ra phổi ứ khí. Sự kết hợp của việc liên tục có khí nhiều hơn trong phổi và cố gắng nhiều hơn để hô hấp đưa đến việc bệnh nhân cảm thấy khó thở. Tắc nghẽn đường dẫn khí xảy ra trong khí thủng phổi bởi vì phế nang bình thường hỗ trợ cho đường dẫn khí mở rộng ra, không thể làm được như vậy trong lúc hít vào hoặc thở ra. Không có sự hỗ trợ này, ống hô hấp xẹp lại, gây tắc nghẽn luồng không khí.

Điều gì gây ra COPD?

COPD có thể do nhiều yếu tố gây ra, dù nguyên nhân thường gặp nhất là khói thuốc lá. Các yếu tố môi trường và di truyền (gen) cũng có thể gây ra COPD. Thí dụ, phơi nhiễm nặng một số loại bụi trong công việc, các hóa chất, ô nhiễm không khí ngoài trời hoặc trong nhà có thể góp phần vào COPD. Lý do tại sao một số người hút thuốc không bao giờ phát sinh COPD và tại sao một số người chưa bao giờ hút thuốc lại bị COPD không được hiểu một cách đầy đủ. Các yếu tố di truyền (gen) có thể giữ một vai trò nào đó trong việc ai phát sinh COPD.

Làm thế nào tôi biết mình có bị COPD hay không?

Khó thở, ho và/hoặc có đàm không dứt, là các dấu hiệu và triệu chứng COPD, và cho thấy cần đến bác sĩ khám và xem có cần đến một thử nghiệm hô hấp gọi là hô hấp ký hay không. Hô hấp ký là một thử nghiệm đơn giản đo lường tắc nghẽn đường dẫn khí.

COPD được điều trị như thế nào?

Điều trị đầu tiên và quan trọng nhất ở người hút thuốc lá là bỏ thuốc. Các loại thuốc thường được kê toa để mở rộng đường dẫn khí (thuốc giãn phế quản), giảm sưng trong đường dẫn khí (thuốc kháng viêm, như là steroid), và/hoặc điều trị nhiễm trùng (kháng sinh). COPD có thể làm cho mức oxy trong máu giảm xuống; nếu điều này xảy ra, thở oxy được kê toa. Tuy nhiên, khó thở sẽ xảy ra với COPD dù cho bạn có mức oxy cao. Khó thở do đó không phải là một hướng dẫn tốt cho việc sử dụng oxy. Để kiểm soát các triệu chứng của COPD, các loại thuốc hô hấp phải được sử dụng hàng ngày, thường thường đến suốt đời. Các phẫu thuật như cắt phổi hoặc ghép phổi có thể hữu ích đối với một vài trường hợp COPD.

Các chương trình phục hồi chức năng phổi gồm có thể dục thể thao có hướng dẫn và giáo dục dành cho người có vấn đề về hô hấp. Các nhóm hỗ trợ cũng sẵn có dành cho những bệnh nhân COPD để giáo dục và tạo cơ hội chia sẻ kinh nghiệm với những bệnh nhân và gia đình khác.

COPD có bao giờ sẽ dứt?

Từ mạn tính trong bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính có nghĩa là nó tồn tại một thời gian dài. Trong khi các triệu chứng có thể thay đổi lúc này lúc khác, phổi vẫn bệnh, do đó, COPD là bệnh suốt đời. Đôi khi các triệu chứng COPD cải thiện sau khi bệnh nhân ngưng hút thuốc và sử dụng thuốc đều đặn, các triệu chứng có thể cải thiện thêm sau khi tham gia phục hồi chức năng hô hấp. Khó thở và mệt mỏi không bao giờ dứt hoàn toàn, tuy nhiên bệnh nhân có thể học các quản lý tình trạng của mình và tiếp tục sống thoải mái.

Làm thế nào bác sĩ biết được ai mắc bệnh COPD?

Bác sĩ chẩn đoán COPD dựa trên cả các báo cáo triệu chứng và các kết quả thử nghiệm. Thử nghiệm riêng lẻ quan trọng nhất để xác định một người có bệnh COPD hay không là hô hấp ký.

Nguồn: American Thoracic Society
http://patients.thoracic.org/information-series/index.php
Trần Thanh Xuân – Trần Thanh Lộc dịch