Tóm tắt

+ Các bệnh không lây giết chết 40 triệu người mỗi năm, tương đương với 70% tất cả các tử vong toàn cầu.

+ Mỗi năm, 17 triệu người chết vì một bệnh không lây trước tuổi 70; 87% các tử vong “sớm” này xảy ra ở các nước thu nhập thấp và trung bình.

+ Các bệnh tim mạch chiếm hầu hết các tử vong do bệnh không lây, chiếm 17,7 triệu người hàng năm, sau đó là ung thư (8,8 triệu), bệnh hô hấp (3,9 triệu) và tiểu đường (1,6 triệu).

+ Bốn nhóm bệnh này chiếm 81% các tử vong do bệnh không lây.

+ Hút thuốc lá, thiếu vận động, uống nhiều rượu và ăn uống không lành mạnh, tất cả đều làm tăng nguy cơ tử vong vì một bệnh không lây.

+ Phát hiện, tầm soát và điều trị các bệnh không lây, cũng như chăm sóc giảm nhẹ, là các thành phần then chốt của việc đối phó với các bệnh không lây.

Tổng quát

Bệnh không lây (noncommunicable diseases – NCD), cũng được gọi là bệnh mạn tính, có khuynh hướng kéo dài và là kết quả của sự kết hợp các yếu tố gen, sinh lý, môi trường và hành vi.

Các loại bệnh không lây chủ yếu là bệnh tim mạch (như ngạnh tắc cơ tim và đột quị), ung thư, bệnh hô hấp mạn tính (như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và hen suyễn) và tiểu đường.

Bệnh không lây tác động nặng đến các nước thu nhập thấp và trung bình, nơi hơn ba phần tư các tử vong do bệnh không lây toàn cầu – 31 triệu – xảy ra.

Ai có nguy cơ mắc các bệnh này?

Người ở mọi lứa tuổi và mọi quốc gia bị tác động bởi các bệnh không lây. Các bệnh này thường đi cùng với các nhóm người lớn tuổi, nhưng bằng chứng cho thấy 17 triệu tử vong do các bệnh không lây xảy ra trước 70 tuổi. Trong số các tử vong “sớm” này, 87% được ước tính xảy ra ở các nước thu nhập thấp hoặc trung bình. Trẻ em, người trưởng thành và người lớn tuổi đều chịu các yếu tố nguy cơ gây ra các bệnh không lây, như ăn uống không lành mạnh, thiếu vận động, phơi nhiễm khói thuốc lá hoặc uống nhiều rượu.

Các bệnh này chịu nhiều tác động, bao gồm việc đô thị hóa không có kế hoạch, việc toàn cầu hóa các lối sống không lành mạnh và sự lão hóa dân số. Ăn uống không lành mạnh và thiếu vận động có thể biểu hiện thành tăng huyết áp, tăng đường huyết, tăng mỡ trong máu và béo phì. Chúng được gọi là các yếu tố nguy cơ chuyển hóa, có thể dẫn đến bệnh tim mạch, vốn là bệnh không lây hàng đầu gây tử vong sớm.

Yếu tố nguy cơ

Yếu tố nguy cơ hành vi có thể thay đổi được

Các hành vi có thể thay đổi được, như hút thuốc lá, thiếu vận động, ăn uống không lành mạnh và uống nhiều rượu, tất cả làm tăng nguy cơ mắc các bệnh không lây.

+ Thuốc lá gây ra 7,2 triệu tử vong mỗi năm (kể cả ảnh hưởng của phơi nhiễm khói thuốc thụ động) và được tiên đoán sẽ gia tăng đáng kể trong những năm sắp đến.

+ 4,1 triệu tử vong hàng năm do ăn quá mặn.

+ Hơn phân nửa trong số 3,3 tử vong hàng năm do uống rượu là từ các bệnh không lây, kể cả ung thư.

+ 1,6 triệu tử vong hàng năm có thể do thiếu vận động.

Yếu tố nguy cơ chuyển hóa

Yếu tố nguy cơ chuyển hóa góp phần vào bốn thay đổi chuyển hóa, làm tăng nguy cơ các bệnh không lây:

+ Tăng huyết áp

+ Quá cân / béo phì

+ Tăng đường huyết

+ Tăng mỡ trong máu

Yếu tố nguy cơ chuyển hóa hàng đầu toàn cầu là tăng huyết áp (gây 19% tử vong toàn cầu), tiếp theo là quá cân & béo phì và tăng đường huyết.

Tác động kinh tế – xã hội của các bệnh không lây là gì?

Các bệnh không lây đe dọa các tiến bộ theo Chương trình Phát triển Bền vững 2030, vốn bao gồm mục tiêu giảm các tử vong sớm xuống còn một phần ba vào năm 2030.

Nghèo nàn gắn liền với các bệnh không lây. Sự gia tăng nhanh chóng các bệnh không lây được dự đoán gây trở ngại cho các chiến lược giảm nghèo ở các nước thu nhập thấp, đặc biệt là làm tăng các chi phí gia đình dành cho chăm sóc sức khỏe. Thành phần dân số dễ bị tổn thương và thiệt thòi trong xã hội mắc bệnh nhiều hơn và chết sớm hơn người có vị trí xã hội cao hơn, nhất là họ có nguy cơ cao hơn bị phơi nhiễm các sản phẩm độc hại, như thuốc lá hoặc ăn uống không lành mạnh và khó tiếp cận các dịch vụ y tế.

Ở nơi thiếu thốn, chi phí y tế dành cho các bệnh không lây nhanh chóng ngốn hết các nguồn lực gia đình. Chi phí cao quá đáng của các bệnh không lây, thường bao gồm việc điều trị lâu dài và tốn kém, mất người làm ra tiền, hàng năm đẩy hàng triệu người rơi vào nghèo khó và ngăn chận sự phát triển.

Để làm giảm tác động của các bệnh không lây lên các cá nhân và xã hội, cần một phương pháp toàn diện, đòi hỏi tất cả mọi bộ phận, bao gồm y tế, tài chính, vận tải, giáo dục, nông nghiệp, kế hoạch và các bộ phận khác, phối hợp để làm giảm các nguy cơ đi kèm với các bệnh không lây, và thúc đẩy những can thiệp để ngăn ngừa và kiểm soát chúng.

Đầu tư để xử trí tốt hơn các bệnh không lây là cực kỳ quan trọng. Xử trí các bệnh không lây bao gồm phát hiện, tầm soát và điều trị các bệnh này, và cung cấp chăm sóc giảm nhẹ cho người cần đến. Các can thiệp chống bệnh không lây chủ yếu, có ảnh hưởng lớn có thể được cung cấp thông qua hệ thống chăm sóc sức khỏe ban đầu, để củng cố việc phát hiện sớm và điều trị đúng lúc. Bằng chứng cho thấy các can thiệp như vậy là đầu tư kinh tế xuất sắc, nếu cung cấp sớm cho bệnh nhân, có thể làm giảm việc điều trị tốn kém.

Các nước có mức bao phủ bảo hiểm y tế không đầy đủ khó mà cung cấp các can thiệp chủ yếu đến bệnh không lây một cách rộng rãi. Các can thiệp xử trí bệnh không lây là chủ yếu để đạt mục tiêu toàn cầu, làm giảm 25% nguy cơ tử vong sớm do bệnh không lây vào năm 2025 và đạt mục tiêu Phát triển Bền vững là giảm tử vong sớm do bệnh không lây còn một phần ba vào năm 2030.

Nguồn: Tổ chức Y tế Thế giới
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs355/en/
Trần Thanh Xuân dịch