Trẻ em bị ho tái đi tái lại, khò khè, nặng ngực hoặc khó thở có thể mắc một hoặc nhiều dạng hen.

Nếu không điều trị, trẻ bị hen thường không hiếu động như các trẻ khác, tránh xa các hoạt động thể chất để không bị ho hoặc khò khè. Đôi khi trẻ than phiền ngực bị đau hoặc không thở kịp. Cảm lạnh có thể nhiễm thẳng vào ngực. Hoặc trẻ ho khi bệnh, nhất là vào ban đêm.

Hen có nhiều nguyên nhân, và không phải là hiếm khi có hai hoặc ba nguyên nhân ở cùng một trẻ. Hen không chỉ là khò khè. Ho, viêm phế quản tái đi tái lại và khó thở, nhất là khi tập thể dục, cũng là những biểu hiện của hen.

Chẩn đoán

Chẩn đoán nguyên nhân chính xác của hen đôi khi khó khăn, bởi vì hai hoặc nhiều nguyên nhân hơn có thể ở cùng một trẻ. Tiếc là không có một thử nghiệm riêng lẻ nào có thể trả lời được. Bác sĩ dị ứng, miễn dịch được đào tạo chuyên sâu và có kinh nghiệm để xác định trẻ có bị hen hay không, cái gì gây ra và soạn thảo kế hoạch điều trị.

Bác sĩ dị ứng của con bạn sẽ muốn biết khò khè, ho hoặc các triệu chứng thường xảy ra đến mức nào; cũng như nặng đến mức nào. Điều quan trọng là biết được cái gì kích phát các triệu chứng của trẻ và cái gì (kể cả thuốc men) khiến các triệu chứng mất đi. Hiểu biết bệnh sử gia đình và môi trường (như là hút thuốc lá hoặc thú nuôi) là hữu ích, do đó thầy thuốc có thể hỏi.

Trẻ nhũ nhi (dưới 1 tuổi) cần được quan tâm hơn trong quá trình chẩn đoán, bởi vì các triệu chứng hen có thể do nhiều thứ gây ra trong độ tuổi này, một số chẩn đoán cần được điều trị rất khác biệt. Khi một nhũ nhi có các triệu chứng hen, đôi lúc được gọi là bệnh đường hô hấp phản ứng.

Hai yếu tố kích phát thường gặp nhất của hen ở trẻ em là cảm lạnh và dị nguyên. Sau tuổi nhũ nhi, dị ứng trở nên quan trọng đặc biệt, và do đó trẻ bị hen nên được đánh giá dị ứng để giúp chẩn đoán và xử trí hen. Tránh các dị nguyên mà con bạn dị ứng có thể giúp cải thiện hen của trẻ.

Nếu con bạn lớn hơn 5 tuổi, trẻ có thể được yêu cầu thử nghiệm chức năng hô hấp để biết được không khí lưu thông thế nào trong phổi. Các thử nghiệm khác mà thầy thuốc có thể hỏi ý kiến bạn bao gồm đo mức độ viêm, X quang phổi và các thử nghiệm tìm một số nguyên nhân ít gặp hơn của các triệu chứng giống như hen.

Xử trí

Phần quan trọng nhất trong xử trí hen là bạn và con bạn phải hiểu biết thật rành rẽ về cách nào và khi nào hen có vấn đề, cách tránh xa một số yếu tố kích phát và cách sử dụng thuốc. Nguyên nhân hen và cách điều trị tốt nhất cho con bạn có thể hoàn toàn khác với một trẻ khác.

Bác sĩ dị ứng sẽ giúp bạn soạn thảo một kế hoạch xử trí hen, nên chia sẻ với các người chăm sóc khác. Kế hoạch này chỉ ra thuốc nào cần sử dụng, khi nào và cách tăng liều dùng hoặc thêm thuốc khác nếu cần. Kế hoạch cũng bao gồm lời khuyên khi nào nên gọi bác sĩ. Kế hoạch xử trí hen giúp bạn kiểm soát việc phát hiện và điều trị sớm các triệu chứng.

Các thuốc hít có dạng ống hít định liều, dung dịch phun sương (từ máy phun khí dung) và ống hít bột khô. Điều quan trọng là biết cách sử dụng loại thuốc được kê toa, nếu không thuốc sẽ không công hiệu.

Thuốc hen gồm có các thuốc hít cấp cứu để trị triệu chứng và các thuốc kiểm soát dài hạn (hít cũng như uống) để kiểm soát viêm, vốn thường gây hen. Nếu hen của con bạn không chỉ là một vấn đề nhỏ hiếm hoi, thuốc kiểm soát có thể được kê toa.

Kiến thức về hen và điều trị hen thay đổi liên tục. Liên hệ thường xuyên với bác sĩ là yếu tố then chốt để quyết định thứ gì sẽ tốt nhất cho con bạn, hiện nay và suốt quá trình thơ ấu.

Câu hỏi thường gặp

Con tôi khi lớn lên có còn hen hay không?

Nhiều trẻ khò khè do nhiễm vi rút hô hấp sẽ ngưng khò khè khi trẻ lớn hơn. Nếu con bạn bị viêm da dị ứng (eczema), dị ứng hoặc có khói thuốc lá trong nhà hoặc bệnh sử gia đình dị ứng hoặc hen rõ ràng, nhiều khả năng là các triệu chứng hen sẽ tiếp tục.

Hen có thể được điều trị dứt hẵn không?

Hiện nay chưa. Tuy nhiên, ở hầu hết trẻ em và người lớn, hen có thể được kiểm soát suốt đời nếu được chẩn đoán, giáo dục và điều trị phù hợp.

Con tôi có nên tập thể dục thể thao không?

Khi hen của trẻ được kiểm soát (thường với sự trợ giúp của các thuốc men phù hợp), thể dục thể thao nên trở thành một phần của hoạt động hàng ngày của trẻ. Trẻ bị hen chắc chắn rằng có thể tập luyện và đạt thành tích xuất sắc trong thể thao. Nhiều vận động viên Olympic bị hen.

Cách kiểm soát triệu chứng hen trong trường học?

Bạn, gia đình bạn, bác sĩ và nhân viên nhà trường có thể cùng nhau ngăn ngừa và/hoặc kiểm soát hen. Hãy chia sẻ bản kế hoạch xử trí hen của con bạn cho bảo mẫu và bất kỳ huấn luyện viên nào chăm sóc con bạn. Với sự đồng ý của bác sĩ và cha mẹ, trẻ em tuổi đến trường bị hen nên được phép mang theo ống hít định liều và sử dụng chúng khi cần thiết.

Tóm tắt

+ Hen không chỉ là khò khè. Ho, viêm phế quản tái đi tái lại và khó thở, nhất là khi tập thể dục thể thao, cũng là những biểu hiện của hen.

+ Hai yếu tố kích phát thường gặp nhất của hen ở trẻ em là cảm lạnh và dị nguyên.

+ Chẩn đoán nguyên nhân chính xác của hen đôi khi khó khăn, bởi vì có thể có hai hoặc nhiều hơn các nguyên nhân ở cùng một trẻ.

+ Phần quan trọng nhất trong xử trí hen là bạn và con bạn phải hiểu biết thật rành rẽ về cách nào và khi nào hen có vấn đề, cách tránh xa một số yếu tố kích phát và cách sử dụng thuốc.

+ Bác sĩ dị ứng, miễn dịch được đào tạo chuyên sâu và có kinh nghiệm để xác định trẻ có bị hen hay không, cái gì gây ra và soạn thảo kế hoạch điều trị.

Nguồn: American Academy of Allergy Asthma & Immunology
http://www.aaaai.org/conditions-and-treatments/library/at-a-glance/childhood-asthma
Trần Thanh Xuân dịch