Bài viết nhằm trình bày với người bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, bạn bè và người nhà cách họ có thể sống đầy đủ với bệnh này.

COPD là gì?

COPD là một tình trạng bao gồm viêm phế quản mạn tính và khí phế thủng.

Viêm phế quản mạn tính (phế quản viêm và hẹp) ngăn phổi tống không khí ra ngoài một cách bình thường khi bạn thở ra. Bạn phải cố gắng hơn để thở, khiến bạn cảm thấy khó thở.

Khí phế thủng (cấu trúc phổi bị hư hại) xảy ra ở những vùng trao đổi khí, gọi là  phế nang. Thành phế nang ít đàn hồi hơn và do đó khó tống không khí ra khỏi phổi hơn.

Các triệu chứng, như khó thở và ho, dần dần nặng hơn và có thể ảnh hưởng nặng nề lên chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên có nhiều cách bạn có thể làm để giúp chính bạn cảm thấy dễ chịu hơn.

Số người mắc bệnh

Theo số liệu mới nhất của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), 210 triệu người mắc bệnh COPD trên toàn cầu, và con số này đang gia tăng. Điều này tác động to lớn lên hệ thống y tế, bệnh nhân và xã hội. Ở chỉ Anh quốc, số người đến khám vì COPD cao ít nhất gấp hai lần vì đau thắt ngực.

Cái gì gây ra COPD?

Nhiều thứ có thể gây ra COPD. Ở Châu Âu, nguyên nhân thường gặp nhất của COPD là hút thuốc lá. Hít khói thuốc kích thích đường thở, khiến chúng viêm và làm cho bạn ho.

Nếu bạn hút thuốc và bị COPD, bước đầu tiên bạn nên làm để giúp ngăn tình trạng của bạn xấu hơn là ngưng hút thuốc. Tuy nhiên, không phải tất các mọi người hút thuốc đều phát bệnh COPD và một số bệnh nhân COPD chưa bao giờ hút thuốc. Tất cả các nguyên nhân của COPD gồm có:  phơi nhiễm ô nhiễm không khí, cả trong nhà lẫn ngoài trời; hít các loại khí ở nơi làm việc qua nhiều năm; hoặc có thể là di truyền.

Cách nào tôi có thể cải thiện tình trạng của mình?

1. Ngưng hút thuốc

Bỏ thuốc lá không bao giờ trễ! Lợi ích bắt đầu trong vòng vài ngày. Khi bạn bỏ hút thuốc, tốc độ lão hóa của phổi bạn sẽ giống như của người không hút thuốc.

2. Thể dục và hô hấp

Khi bạn thể dục hoặc tiến hành các hoạt động thường ngày, bạn có thể cảm thấy khó thở. Điều này không hề nguy hiểm và khó thở biến mất nhanh chóng khi bạn ngưng thể dục.

Khó thở có thể rất khó chịu và kinh hãi, nhưng điều xấu nhất bạn có thể làm là tránh xa thể dục. Nếu bạn không thể dục, bạn sẽ trở nên yếu đuối và cuối cùng cảm thấy còn khó thở hơn khi làm những việc đơn giản.

Cố gắng thể dục càng thường xuyên càng tốt theo khả năng của mình để cải thiện thể hình và sức khỏe chung của bạn; tập luyện bằng cách đi lên cầu thang. Ngừng lại khi bạn cần nghỉ ngơi và bạn sẽ cảm thấy khó thở biến mất nhanh chóng. Đôi khi, hít thở khi “mím môi” có thể giúp bạn thở kịp.

Một cách thể dục dễ dàng khác là đi bộ trong 30 phút mỗi ngày. Bạn nên sử dụng thuốc cắt cơn trước khi thể dục. Loại thuốc này cũng giúp bạn cắt các triệu chứng khi thể dục.

Nếu khó thở của bạn đột ngột trở nặng hoặc không biến mất nhanh chóng sau khi thể dục, bạn nên gặp bác sĩ. Nếu khó thở của bạn trở nên phiền toái, điều quan trọng là bạn phải theo một chương trình phục hồi chức năng theo lời khuyên của bác sĩ. Nó sẽ giúp bạn thể dục lâu hơn trước khi cảm thấy khó thở, cải thiện các triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống của bạn.

3. Ăn uống

Điều quan trọng là ăn uống lành mạnh phải là một phần của thói quen hàng ngày của bạn. Bạn nên cố gắng ăn nhiều rau quả.

+ Khi bạn cảm thấy khỏe khoắn, bác sĩ khuyên bạn ăn 3-4 bữa ăn một ngày và tránh thức ăn khó tiêu, như là thức ăn cay, hành sống hoặc kem.

+ Khi bạn cảm thấy không khỏe, bạn nên ăn 5-6 bữa ăn nhẹ hơn với thức ăn mềm. Thức ăn thức uống giàu chất bột và chất đạm như là mì nuôi, gà, cá là tốt hơn.

Quá cân sẽ khiến bạn thở khó khăn hơn. Tuy nhiên, nếu bạn thiếu cân so với chiều cao, bạn cần một phần ăn đặc biệt.

Có thể uống rượu trong bữa ăn, miễn là phải chừng mực.

Tôi nên làm gì nếu bệnh tình trở nặng?

Tình trạng bệnh của bạn trở nặng đáng kể được gọi là cơn kịch phát. Khi điều đó xảy ra, bạn sẽ có nhiều triệu chứng hơn bình thường, có thể trầm trọng hơn so với mức quen thuộc. Điều đó có thể rất đáng sợ. Các cơn kịch phát thường bị kích phát bởi một cơn cảm lạnh bình thường hoặc trong những lúc thời tiết xấu. Chúng có thể kéo dài lâu mau khác nhau, nhưng thường từ 7 đến 21 ngày. Nếu chúng kéo dài lâu hơn, bạn cần bác sĩ điều trị thêm.

Điều trị nào mà bác sĩ sẽ kê toa cho tôi?

Thuốc hít

Điều trị	Cách sử dụng và hiệu quả
Thuốc dãn phế quản, TD đồng vận beta hoặc kháng choline	+ Khiến dễ thở hơn + Nở rộng đường thở nhỏ và làm giảm mức độ ứ khí khó chịu của phổi. + Tác dụng có thể kéo dài từ 4 đến 24 giờ. + Thuốc dãn phế quản tác dụng nhanh được sử dụng khi các triệu chứng gây rắc rối.
Corticosteroid dạng hít	+ Giảm viêm trong đường thở nhỏ. + Có thể ngăn chặn một phần tư các cơn kịch phát. + Được khuyến cáo đối với người bệnh COPD trầm trọng hơn, có hơn hai đợt kịch phát một năm. + Có thể được sử dụng trong một ống hít kết hợp với thuốc dãn phế quản tác dụng lâu dài.

Xin lưu ý: Có một số loại ống hít được sử dụng để đưa thuốc vào và tất cả đều hoạt động khác nhau đôi chút. Phải chắc chắn rằng bạn biết chính xác cách sử dụng ống hít của bạn, bởi vì có thể có cách đặc biệt để lắp ráp hoặc làm sạch nó, nhằm bảo đảm nó hoạt động tốt.

Oxy

Điều trị	Cách sử dụng và hiệu quả
Oxy	+ Được cho những người không đủ oxy trong máu, không phải cho người cảm thấy khó thở. + Nên được sử dụng ít nhất 16 giờ một ngày để thấy được lợi ích. + Độ bão hòa oxy (số lượng oxy trong máu của bạn) có thể được kiểm tra bởi điều dưỡng hoặc bác sĩ bằng oxy kế hoặc bằng thử nghiệm máu. + Được sử dụng tốt nhất về đêm, sau các bữa ăn và trong lúc thể dục. + Thời gian sử dụng oxy tùy thuộc vào kích cỡ bình chứa và tốc độ dòng oxy.
Bình chứa oxy	+ Bình chứa oxy áp suất cao và thường được sử dụng trong cấp cứu.
Oxy lỏng	+ Oxy lỏng được trữ trong bình chứa. + Bình đeo lưng có thể được sử dụng để tăng tính cơ động, nhưng phải được bình chính chăm đầy trở lại.
Máy cô đọng oxy lưu động	+ Máy cô đọng oxy lấy không khí bình thường và loại bỏ nitro để cung cấp oxy nồng độ cao hơn cho người dùng.

 

Thuốc viên

Điều trị	Cách sử dụng và hiệu quả
Kháng sinh	+ Chống nhiễm khuẩn + Được kê toa nếu bạn ho nhiều đàm hơn bình thường hoặc đàm của bạn đổi màu. + Cải thiện các triệu chứng trong cơn kịch phát. + Hãy liên hệ với điều dưỡng hoặc bác sĩ nếu bạn nghĩ bạn cần chúng.
Steroid TD prednisolone	+ Được cho để điều trị các cơn kịch phát. + Cải thiện sự hồi phục. + Giảm thời gian nằm viện.
Lợi tiểu	+ Loại nước dư thừa khỏi cơ thể. + Được cho những người COPD nặng, đã bị ứ nước (thường là sưng mắt cá).

 

Lời khuyên thực hành tổng quát

Ngày nghỉ: Nếu bạn bị COPD, bạn vẫn có thể đi chơi ngày nghỉ. Nếu bạn đi máy bay, bạn phải kiểm tra với hãng hàng không trước và cho họ càng nhiều lưu ý càng tốt. Đọc phần du lịch hàng không trên trang web của chúng tôi để biết thêm chi tiết.

Quần áo: Mặc quần áo phù hợp theo mùa. Cố gắng mặc quần áo rộng rãi, dễ mặc vào.

Ngủ: Tạo thói quen đi ngủ, thức dậy và nghỉ ngơi. Tránh ngủ quá nhiều vào ban ngày, nếu không bạn sẽ khó ngủ vào ban đêm.

Nội trợ: Tránh sử dụng các sản phẩm hóa học mạnh như chất tẩy và sơn, bởi vì chúng có thể kích thích đường thở của bạn và làm nặng các triệu chứng.

Chích ngừa: Các nhiễm trùng, như cúm hoặc viêm phổi, có thể dễ dàng tấn công phổi của bạn, bởi vì chúng dễ nhiễm trùng hơn so với người mạnh khỏe. Bác sĩ khuyến cáo bạn phải chính ngừa cúm mỗi năm và chích ngừa viêm phổi nếu quá 65 tuổi.

Sưởi ấm: Giữ nhiệt độ trong nhà bạn giữa 19º đến 21º C. Lạnh có thể khiến bạn cảm thấy xấu hơn.

Tình dục: Các triệu chứng COPD và điều trị có thể làm giảm ham muốn tình dục của bạn, nhưng điều đó không có nghĩa là nguy hiểm nếu bạn quan hệ. Tăng nhẹ nhịp tim và nhịp thở là bình thường.

Giải trí: Hãy thăm viếng bạn bè càng thường xuyên càng tốt. Nếu bạn thích ở nhà, hãy giải trí bằng cách nghe nhạc hoặc đơn giản chỉ nghỉ ngơi.

Bệnh của tôi được theo dõi như thế nào?

Điều quan trọng là bạn phải đến bác sĩ hoặc điều dưỡng thăm khám đều đặn. Họ sẽ hỏi bạn cảm thấy thế nào và điều trị có hữu hiệu không. Họ dùng ống nghe nghe hơi thở của bạn và đánh giá điều trị của bạn có cần thay đổi không. Các thử nghiệm bác sĩ có thể cho tiến hành để kiểm tra tình trạng của bạn gồm có:

+ Đo hô hấp ký. Cho biết bệnh đang tiến triển như thế nào. Thử nghiệm bao gồm hít vào càng sâu càng tốt để không khí vào đầy trong phổi bạn và thở ra càng mạnh càng nhanh càng tốt trong ít nhất 6 giây vào trong một cái máy.

+ Oxy ký. Đó là một cách đơn giản và không đau để kiểm tra xem bạn có đủ oxy trong máu hay không. Nó phát hiện màu của máu dao động qua đầu ngón tay của bạn. Nếu số đo thấp, bạn có thể được đề nghị đo khí máu động mạch. Xét nghiệm này đo chính xác số lượng oxy và khí carbonic có trong máu bạn và sẽ cho bác sĩ biết bạn có cần oxy bổ sung hay không.

+ Bản câu hỏi về chất lượng cuộc sống. Bản gồm các câu hỏi về việc bạn cảm thấy thế nào và cách bạn thích nghi với một số hoạt động. Nó sẽ cho biết điều trị của bạn đang có giúp bệnh tình của bạn nhẹ nhàng hay không.

+ X quang ngực. Sẽ cho biết bất cứ các cản quang rõ ràng nào.

+ Thử nghiệm đi bộ 6 phút. Sẽ cho bác sĩ biết bạn đi được bao xa trong 6 phút và bạn thấy khó khăn như thế nào.

Cái gì sẽ khiến bạn cảm thấy bệnh tình xấu hơn?

1. Tiếp tục hút thuốc.
2. Không điều trị như khuyến cáo.
3. Sử dụng ống hít không đúng.
4. Không xử trí các bệnh khác.
5. Không đến khám bác sĩ đều đặn như đã hẹn.
6. Tương tác với bạn bè và gia đình giới hạn.
7. Không hoàn thành 30 phút thể dục hàng ngày.

Cách nào tôi biết được bệnh tình của tôi có xấu hơn hay không?

1. Bạn cảm thấy khó thở hơn bình thường. Nếu vậy:

+ Kiểm tra chương trình tự xử trí của bạn và tuân theo lời khuyên.

+ Giữ bình tĩnh.

+ Sử dụng ống hít cấp cứu của bạn.

+ Khởi động điều trị cấp cứu nếu bạn có.

+ Nếu bạn sử dụng oxy, sử dụng oxy suốt cả ngày nhưng không tăng số lượng mà bác sĩ đã kê toa.

+ Cố gắng thư giãn và hít thở như bác sĩ đã hướng dẫn.

+ Di chuyển chậm chạp hơn.

2. Bạn có thể thấy có nhiều đàm hơn bình thường. Đàm có thể đổi màu và đặc hơn, khó ho khạc ra hơn.

3. Chân và bàn chân có thể bị sưng lên. Nếu vậy:

+ Giữ bàn chân cao.

+ Hỏi thăm bác sĩ trong vòng 3 ngày nếu sưng vẫn tiếp tục.

Nếu bạn có các triệu chứng sau, hãy gặp bác sĩ:

+ Ho ra máu.

+ Khó thở hơn bình thường.

+ Đàm nhiều hơn và đổi màu.

+ Chân và bàn chân sưng.

+ Đau một bên ngực khi bạn hít vào.

+ Lừ đừ.

+ Tính khí dao động.

Cơn kịch phát

Nếu bạn bị cơn kịch phát một cách đều đặn, nó có thể tác động xấu đến tình trạng sức khỏe chung, có thể kéo dài hàng tháng. Bệnh tình của bạn sẽ tiến triển và bạn có chất lượng cuộc sống xấu hơn. Bạn nên nói chuyện với bác sĩ về cách tránh các triệu chứng trở nặng và cách xử trí nếu chúng trở nặng. Bác sĩ có thể đưa bạn một bản kế hoạch hành động.

Steroid và kháng sinh có thể được cho để kiểm soát các triệu chứng và chống nhiễm trùng, bởi vì nhiễm trùng thường gây ra các cơn kịch phát. Nếu bạn chính ngừa hàng năm cùng với các loại thuốc bình thường, bạn sẽ giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh cúm.

Nếu bạn bị một cơn kịch phát rất trầm trọng, bạn phải vào bệnh viện để bác sĩ kiểm soát các triệu chứng và cho bạn một điều trị phù hợp hơn.

Nguồn: European Lung Foundation
http://www.europeanlung.org/en/lung-disease-and-information/lung-diseases/copd
Trần Thanh Xuân dịch