Bình xịt định liều (metered dose inhaler – MDI) là một dụng cụ cung cấp một số lượng thuốc đã định lượng vào phổi bạn. Bạn nhận thuốc này với mỗi nhát bóp khi bạn hít vào. Bình xịt định liều sử dụng một chất đẩy thuốc hóa học để tạo ra luồng phun (nhát). Chất đẩy thuốc này mang theo một liều thuốc đã định lượng vào trong phổi bạn. Luồng phun bạn thấy từ bình xịt định liều là cả chất đẩy thuốc và thuốc. Các bình xịt sử dụng bột được gọi là bình xịt bột khô (dry powder inhaler – DPI) và không sử dụng chất đẩy thuốc.
Tài liệu này sẽ giải thích cách sử dụng đúng bình xịt định liều và cách bảo quản cả bình xịt lẫn buồng đệm mà bạn có thể sử dụng với bình xịt.
Có thể khó sử dụng bình xịt định liều đúng cách. Ngay cả khi sử dụng kỹ thuật tốt nhất, bạn có thể chỉ nhận được 25% liều phun vào trong phổi. Số lượng này vẫn đủ để điều trị bệnh trạng phổi. Tuy nhiên, hầu hết bệnh nhân gặp khó khăn khi sử dụng bình xịt định liều đến mức chỉ nhận được ít hơn 15% mỗi nhát. Lỗi lớn nhất khi sử dụng bình xịt định liều là không thể hít vào cùng lúc với phun thuốc. Do đó, nhân viên y tế thường đề nghị bạn sử dụng một buồng đệm.
Buồng đệm là gì?
Buồng đệm giữ thuốc từ bình xịt định liều trong một buồng trong vài giây, để bạn không phải hít vào và phun thuốc cùng một lúc, giúp nhận được nhiều thuốc hơn vào trong phổi bạn và làm giảm nguy cơ tác dụng phụ (như khàn tiếng hoặc nhiễm nấm khi hít corticosteroid).
Các buồng đệm khác nhau về thiết kế và không phải tất cả đều sử dụng được với các loại bình xịt định liều khác nhau. Một số có van (gọi là buồng đệm có van). Van là bộ phận quan trọng giữ thuốc không thất thoát. Với việc sử dụng buồng đệm đúng cách, số lượng thuốc vào bên trong phổi có thể lên đến 25%. Buồng đệm chỉ được sử dụng với bình xịt định liều. Chúng không được sử dụng với bình xịt bột khô. Hãy bảo đảm rằng bạn biết cách làm sạch buồng đệm bằng cách đọc bản hướng dẫn đi kèm. Điều này quan trọng bởi vì một số buồng đệm phát sinh tĩnh điện nếu không được làm sạch và lưu giữ đúng cách. Một số buồng đệm, chứ không phải tất cả, có thể được rửa bằng cách đặt vào ngăn trên cùng của máy rửa chén – hãy xem bản hướng dẫn đi kèm. Hãy thay thế buồng đệm khi van cao su bị cứng.
Một số buồng đệm có gắn còi. Tiếng còi làm cho bạn biết bạn đang hít quá nhanh hoặc quá mạnh. Mục đích là giúp bạn hít vào chậm, không làm cho còi buồng đệm kêu lên.
Chuẩn bị bình xịt định liều để sử dụng
Cần chuẩn bị để bảo đảm rằng bình xịt định liều chứa đúng số lượng thuốc khi bạn sắp sử dụng. Bạn cần phải chuẩn bị bình xịt định liều khi sử dụng bình xịt mới lần đầu tiên và chuẩn bị lại khi bạn không dùng bình xịt trong vài ngày hoặc vài tuần. Để chuẩn bị, bạn làm như sau:
+ Tháo rời nắp bình xịt
+ Lắc bình xịt
+ Phun nó vào không khí phía trước bạn.
Số lần phun cần để chuẩn bị bình xịt định liều sẽ tùy thuộc vào loại thuốc. Các hướng dẫn đi kèm với bình xịt sẽ cho bạn biết khi nào và bao nhiêu lần bình xịt phải được chuẩn bị. Đọc kỹ hướng dẫn đối với mỗi bình xịt bởi vì mỗi bình xịt có thể có các hướng dẫn khác nhau.
Cách biết khi nào bình xịt định liều hết thuốc
Nhiều bình xịt có số đếm nhát để cho bạn biết còn lại bao nhiêu nhát. Biết được còn lại bao nhiêu nhát rất quan trọng. Hãy đọc toa thuốc trong hộp nếu bạn có thắc mắc về cách đọc số đếm nhát. Đối với bình xịt không có số đếm nhát, bạn cần phải đếm mỗi ngày bạn sử dụng bao nhiêu nhát. Sau đó xem nhãn bình xịt để biết trong bình xịt có bao nhiêu nhát. Thí dụ nếu bạn sử dụng 8 nhát mỗi ngày (2 nhát x 4 lần một ngày) và bình xịt có 200 nhát, bình xịt sẽ sử dụng được trong 25 ngày. Nếu bạn sử dụng 4 nhát mỗi ngày, bình xịt sẽ sử dụng được trong 50 ngày. Nếu bạn không sử dụng bình xịt đều đặn (thí dụ như nó là một bình xịt cấp cứu), bạn cần phải theo dõi số lượng nhát bạn đã sử dụng. Cho bình xịt vào trong nước hoặc nghe tiếng động khi lắc bình xịt KHÔNG phải là cách để biết được còn bao nhiêu thuốc trong bình xịt. Ngay cả khi bạn trông thấy luồng phun, cũng không có nghĩa là còn thuốc trong bình xịt bởi vì luồng phun bạn trông thấy có khi chỉ là chất đẩy thuốc còn lại.
Lưu giữ và làm sạch bình xịt định liều và buồng đệm
Toa thuốc trong hộp bình xịt và buồng đệm sẽ mô tả cách nào và khi nào cần làm sạch bình xịt. Làm sạch bình xịt là quan trọng bởi vì thuốc đã phun có thể làm nghẹt bình thuốc. Ngoài ra, hãy kiểm tra ngày hết hạn bình xịt, trên nhãn bình thuốc hoặc trên hộp chứa bình xịt.
Cách sử dụng bình xịt định liều với buồng đệm và không với buồng đệm
Sử dụng bình xịt định liều với buồng đệm
1. Bảo đảm bình thuốc kim loại của bình xịt được nhét đúng vào vỏ nhựa.
2. Tháo nắp khỏi đầu ngậm của cả bình xịt lẫn buồng đệm.
3. Nhét đầu ngậm của bình xịt vào lỗ mềm của buồng đệm. Bình thuốc kim loại của bình xịt phải ở vị trí thẳng đứng.
4. Lắc bình xịt có gắn buồng đệm vài lần.
5. Thở ra, tránh buồng đệm, đến cuối lúc thở ra bình thường.
6. Đặt đầu ngậm của buồng đệm vào trong miệng, qua khỏi hàm răng và phía trên lưỡi. Mím chặt môi quanh đầu ngậm. Nếu bạn sử dụng buồng đệm có mặt nạ, hãy đặt mặt nạ phủ lên mũi và miệng bạn. Hãy bảo đảm rằng mặt nạ áp sát vào hai bên má và cằm của bạn. Không nên để kẽ hở giữa mặt nạ và da.
7. Ấn vào đỉnh bình thuốc kim loại một lần để phóng thuốc vào trong buồng đệm.
8. Hít vào sâu và chậm qua miệng. Nếu buồng đệm nổi tiếng còi, bạn đang hít vào quá nhanh. Bạn nên tránh tiếng còi.
9. Ngưng thở trong 5 đến 10 giây.
10. Thở ra chậm.
11. Nếu bạn được chỉ định sử dụng nhiều hơn một nhát, hãy đợi khoảng 15 đến 30 giây (hoặc theo chỉ dẫn bởi toa thuốc trong hộp) trước khi nhận nhát thứ hai. Sau đó lập lại các bước 4 đến 10.
12. Đậy nắp lên đầu ngậm của bình xịt và buồng đệm sau khi bạn đã hoàn tất.
13. Nếu bạn hít loại thuốc steroid, hãy súc miệng với nước cho kêu, ngữa mặt khò nước và nhổ ra.
Sử dụng bình xịt định liều không có buồng đệm
1. Nhét bình thuốc kim loại vào vỏ nhựa, chắc chắn rằng đúng vị trí.
2. Lắc bình xịt vài lần để trộn chất đẩy thuốc và thuốc.
3. Tháo nắp khỏi đầu ngậm.
4. Thở ra đến cuối lúc thở ra bình thường.
5. Giữ bình xịt ở vị trí thẳng đứng (đầu ngậm ở phía dưới).
6. Đặt đầu ngậm vào trong miệng, qua khỏi hàm răng và phía trên lưỡi. Mím chặt môi quanh đầu ngậm để thuốc không phun vào mắt bạn.
7. Trong khi hít vào chậm và sâu qua miệng, ấn hết mức một lần vào đỉnh bình thuốc kim loại của bình xịt.
8. Ngưng thở trong 5 đến 10 giây.
9. Thở ra chậm.
10. Nếu bạn sử dụng nhiều hơn một nhát, hãy đợi 15 đến 30 giây (hoặc theo chỉ dẫn trong toa thuốc theo hộp) trước khi dùng nhát kế tiếp. Sau đó lập lại các bước 3 đến 9.
11. Đậy nắp vào ống ngậm sau khi bạn đã hoàn tất.
12. Nếu bạn hít loại thuốc steroid, hãy súc miệng với nước cho kêu, ngữa mặt khò nước và nhổ ra.
Hợp tác với nhân viên y tế
Điều quan trọng là bạn phải biết bạn đang sử dụng thuốc có đúng không. Hãy mang theo bình xịt định liều và buồng đệm mỗi lần đến khám bệnh, trình bày cách bạn sử dụng nó và xin được góp ý. Nếu bạn gặp khó khăn khi sử dụng bình xịt không có buồng đệm, bạn nên sử dụng buồng đệm cho thuận lợi hơn và sau đó sử dụng buồng đệm mỗi lần sử dụng bình xịt định liều.
Nguồn: American Thoracic Society
http://www.atsjournals.org/doi/pdf/10.1164/rccm.1908P5
Trần Thanh Xuân dịch